Roślinne metabolity wtórne – co kryje się pod tą skomplikowaną nazwą? Brzmi obco i poważnie, ale są to substancje, które mamy na wyciągnięcie ręki. Ich siła jest ogromna i mogą zdziałać naprawdę wiele, jeśli tylko zechcemy skorzystać z ich dobrodziejstw. Nie tylko zapobiegają chorobom nowotworowym, ale również potrafią zahamować rozwój raka. Na czym polega ich działanie i w jakich produktach spożywczych ich szukać? Odpowiedź znajdziecie w tekście.

Roślinne metabolity wtórne – lekarstwo na raka, które tkwi w naturze

Roślinnymi metabolitami wtórnymi nazywamy substancje bioaktywne, które występują w niskich stężeniach i obecne są wyłącznie w roślinach (oraz krowim mleku). Nie mają funkcji odżywczej, co odróżnia je od białek, tłuszczy, węglowodanów czy witamin. A jednak nie sposób się bez nich obyć. Dla roślin są niezwykle ważne, ponieważ chronią je przed chorobami i atakiem szkodników. Badania naukowe wykazują, że mogą być również nieocenionym wsparciem dla człowieka, między innymi w walce z rakiem. To dlatego obecne są w składzie przeróżnych leków.

Przykład? Allicyna zawarta w czosnku, która ma silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Jednak szczególną uwagę chciałabym zwrócić na właściwości przeciwnowotworowe roślinnych metabolitów wtórnych. Wiele wskazuje bowiem na to, że zbyt mała ich ilość w codziennej diecie może znacznie zwiększać prawdopodobieństwo powstania raka. Z kolei niektóre z nich mogą nie tylko zapobiegać, ale też wspierać organizm w walce z aktywnym nowotworem. Mają więc znaczenie zarówno dla profilaktyki, jak i leczenia raka.

W jaki sposób roślinne metabolity wtórne chronią przed rakiem?

Związki te zapobiegają transformacji nieaktywnych prekursorów substancji rakotwórczych w formę aktywną. Ich obecność sprawia, że blokowane są enzymy odpowiedzialne za aktywację procesu nowotworowego i w naszych organizmach powstaje mniej szkodliwych związków.

Takie roślinne metabolity wtórne, jak karotenoidy, flawonoidy i polifenole gromadzą się w DNA w jądrze komórkowym, zajmując miejsce, które potencjalnie mogłyby zająć karcynogeny. Pozwala to zdusić w zalążku możliwość powstania nowotworu. Z kolei kwasy fenolowe oraz kwas elagowy, ferulowy i kawowy potrafią wiązać i eliminować aktywne już karcynogeny.

Obecność metabolitów wtórnych w diecie znacząco wzmacnia antyoksydacyjne działanie witamin A, C i E, co również chroni organizm przed rakiem. Karotenoidy (i nie tylko one) wspomagają wymianę informacji między komórkami rakowymi i otaczającą je tkanką, co uniemożliwia tym komórkom niekontrolowany i niepohamowany rozwój. Raka udaje się wówczas trzymać w ryzach.

W zahamowaniu rozwoju nowotworu hormonozależnego pomocne są fitoestrogeny (na przykład izoflawony). Wartościowe są również fitosterole, które spowalniają proces narastania komórek rakowych, dając organizmowi czas na usunięcie uszkodzeń.

Co jeść, żeby uchronić się przed rakiem i skutecznie z nim walczyć?

Przejdźmy do konkretów. Co dokładnie powinniśmy jeść, aby działanie roślinnych metabolitów wtórnych było jak najsilniejsze? W których produktach spożywczych znajdziemy ich najwięcej? Poniżej znajdziecie listę najważniejszych substancji, których codzienne spożywanie odgrywa fundamentalną rolę w polityce raka, a także pozwala walczyć z aktywną już chorobą.

FITOSTEROLE

Sterole roślinne, czyli właśnie fitosterole znajdziemy w takich częściach roślin, jak pestki czy ziarna. Warto więc codziennie zjadać porcję pestek słonecznika, dyni, orzechów, sezamu, migdałów, a także używać w kuchni oleju sojowego z pierwszego tłoczenia, oleju z kiełków i oleju sezamowego. Fitosterole obecne są również w nasionach roślin strączkowych oraz w przetworach zbożowych. Ich obecność w diecie chroni przede wszystkim przed rakiem jelita grubego, ale także wspomaga profilaktykę i leczenie raka piersi, raka prostaty i raka żołądka oraz płuc.

KAROTENOIDY

Są to występujące w roślinach barwniki, która nadają im takie kolory, jak żółty, czerwony, zielony czy biały. Karotenoidy regulują proces rozmnażania komórek i wpływają na wzrost odporności organizmu. Im więcej karotenoidów w diecie, tym mniejsze ryzyko zachorowania na raka płuc, raka przełyku, raka szyjki macicy,przewodu pokarmowego i jamy nosowo-gardłowej. Silniejsze działanie przeciwnowotworowe wykazują karotenoidy zawierające tlen, obecne w zielonych warzywach liściastych i odporne na negatywny wpływ wysokiej temperatury. Mniej silne, ale również zauważalne działanie przeciwrakowe wykazują karotenoidy niezawierające tlenu, obecne w warzywach i owocach żółtych i pomarańczowych.

Wyniki badań

Jednym z najcenniejszych karotenoidów jest beta-karoten. Wyniki badań dowodzą, że jego wysokie spożycie znacząco obniża ryzyko zachorowania na nowotwór. Co więcej, nie traci on swoich właściwości podczas gotowania – istnieją dowody, że w wersji gotowanej chroni przed rakiem skuteczniej niż w surowej. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku gotowanej marchewki, brokułów, szpinaku i pomidorów. Dlaczego? Gotowanie zmiękcza ściany komórkowe tych warzyw, co pozwala na skuteczniejsze przyswajanie karotenoidów. Beta-karoten znajdziemy również w dyni, papryce, brzoskwiniach, morelach, pomarańczach i nektarynkach, a także w takich warzywach, jak jarmuż, kalafior, sałata czy fasolka szparagowa.

Inny znany karotenoid, likopen, znajdziemy przede wszystkim w pomidorach (ale też w melonie lub w arbuzie). Badania wykazały, że wysokie stężenie likopenu we krwi obniża ryzyko zachorowania na raka trzustki, odbytnicy i pęcherzyka żółciowego, a także raka prostaty, żołądka i płuc. Bogactwo likopenu w diecie to również mniejsze prawdopodobieństwo zachorowania na raka szyjki macicy, piersi, jelita i przełyku. Warto wspomnieć, że najskuteczniejsze działanie wykazuje likopen obecny w przetworach z pomidorów (np. w wysokiej jakości keczupie czy koncentracie pomidorowym). Surowe warzywa są mniej skuteczne. (Przyznam Wam, że sama jestem miłośniczką keczupu, dlatego powyższa informacja niezwykle mnie ucieszyła i pozwoliła łączyć przyjemne z pożytecznym.)

KWASY FENOLOWE

Kwasy fenolowe znajdziemy w takich produktach spożywczych, jak kawa, pełne ziarno pszenicy i otręby pszenne, biała kapusta, rzodkiewka i jarmuż. Obecne są również w ziemniakach, marchewce i innych (możliwie najświeższych) warzywach i owocach. Jednym z najskuteczniejszych kwasów fenolowych jest kwas elagowy, który ma niezwykle silne właściwości przeciwnowotworowe. Znajdziemy go w jeżynach, malinach, truskawkach oraz orzechach włoskich i orzechach pekan. Kwas elagowy przekształca w jelitach substancje rakotwórcze (np. policykliczne węglowodory aromatyczne) w substancje nieszkodliwe dla naszego zdrowia. Hamuje nie tylko proces powstawania, ale również rozwój nowotworu. Działanie przeciwnowotworowe wykazuje również obecny w zielonej herbacie kwas EGCG, który zapobiega niekontrolowanemu wzrostowi komórek.

FITOESTROGENY

Inaczej estrogeny roślinne – wywierają na ludzki organizm podobny wpływ jak estrogeny (hormony) i mają podobną strukturę. Działanie przeciwnowotworowe wykazują szczególnie takie fitoestrogeny, jak izoflawony i lignany. Izoflawony można znaleźć przede wszystkim w produktach sojowych, natomiast lignany w świeżych warzywach i pokarmach bogatych w błonnik – szczególnie w zbożach i pełnym ziarnie. Szczególnie bogate w lignany są nasiona lnu. Izoflawony i lignany w szczególny sposób chronią przed nowotworami hormonozależnymi, takimi jak rak piersi, macicy i prostaty, a prawdopodobnie zapobiegają również rakowi jelita grubego. Istnieją przesłanki, że fitoestrogeny mają nie tylko działanie profilaktyczne, ale też hamują wzrost już powstałych komórek rakowych.

FLAWONOIDY

Flawonoidy nadają warzywom i owocom żółte, niebieskie, czerwone lub fioletowe zabarwienie. Flawonoidem jest kwercetyna, obecna w jarmużu, zielonej fasoli, cebuli, wiśniach, brokułach, jabłkach i kaparach. Inny rodzaj flawonoidów, katechiny, występują w czarnej i zielonej herbacie, czerwonym winie i w skórce wielu warzyw i owoców. Flawonoidy zmniejszają ryzyko zachorowania na raka żołądka, piersi i jelita grubego. Niektóre z tych substancji pozytywnie wpływają również na walkę z istniejącym już nowotworem. Nie bez powodu znane przysłowie (jakie to przysłowie, bo nie znam) zaleca spożywanie jabłka każdego dnia. To między innymi w jabłku, a zwłaszcza w jego skórce znajdziemy flawonoidy, które wspomagają rozkład substancji szkodliwych dla zdrowia i zapobiegają nowotworowi jelita.

GLUKOZYNOLANY

Znajdziemy je w roślinach kapustowatych: białej i czerwonej kapuście, brukselce, brokułach, kalarepie, kalafiorze oraz w takich roślinach, jak rzodkiewka, rzepak czy rzeżucha. Przeciwrakowe działanie glukozynolanów ma swoje źródło w substancjach powstałych podczas ich rozkładu (żucie, gotowanie, krojenie). Szczególnie skuteczny jest sulforafan, w dużych ilościach obecny w brokułach i ich kiełkach. Hamuje on powstawanie czynników zapalnych, które wpływają na aktywację raka, a także powoduje śmierć uszkodzonych komórek. Z kolei obecne w kalafiorze i brukselce indole chronią przed rakiem wątroby i piersi.

SULFIDY

Jest to grupa związków zawierających siarkę, wykazujących działanie przeciwnowotworowe. Obecne są w roślinach z rodziny czosnkowatych (czosnek, cebula, por, szczypiorek), a także w warzywach kapustnych. Chronią przede wszystkim przed zachorowaniem na raka żołądka, choć nie tylko. Mają działanie profilaktyczne, ale też hamują wzrost nowotworu.

Spożywanie na co dzień wymienionych wyżej pokarmów to naprawdę potężna inwestycja w zdrową przyszłość. Jestem przekonana, że można odżywiać się kolorowo i smacznie, chroniąc się jednocześnie przed zachorowaniem na raka. Co więcej, odpowiednia żywność pozwala szybciej wrócić do zdrowia i pokonać chorobę. Warto czerpać z natury to, co daje nam najlepszego – a są to często substancje nie mniej skuteczne niż leki stworzone przez medycynę i farmację.

O autorce

Milena Chorążewska - Bloggerka, pasjonatka zdrowego stylu życia. Założyła bloga, aby dzielić się swoją pasją. Jej 7 letnie doświadczenie w zakresie medycyny naturalnej pomaga jej rozwijać projekt Adelia.